به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دکتر علی اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین الملل، در کتاب منتخب زندگینامه یکصد و ده چهره از آفرینندگان فرهنگ و تمدن اسلام و بوم ایران «بارقه های آفتاب»،درباره این دانشمند نوشته است:

«تاریخ دقیق تولد ابن خردادبِه در دست نیست و منابع تاریخ، آن را 205 یا 211 ق گفته اند. ابن خردادبِه از خانواده های مشهور ایرانی برخاسته بود. پدرش عبدالله نام داشت. خردادبه یا خرداذبه نام پدربزرگ وی بوده که به معنای «داده نیک خورشید» یا «آفریده خورشید نیک» است و از نام خردادبِه پیداست که وی کیش زردشتی داشته است.

عبدالله بن خردادبِه، پدر عبیدالله، به دست برمکیان به اسلام گروید. به همین روی چنین به نظر می رسد که وی از مردم خراسان بوده است. عبیدالله بن عبدالله بن خردادبِه نیز در خراسان و در خاندانی ایرانی، دیده به جهان گشود.

ابن خردادبِه در زمان خلافت الواثق بالله از امکانات گسترده پرورشی و مطالعاتی برخوردار بوده و از آن به خوبی استفاده کرده است. گویا، در زمان همین خلیفه در ناحیه«جبال»، که جغرافی نویسان آن را بخشی از سرزمین ماد قدیم می دانند، سِمت «صاحب البرید و الخبر»(رئیس پست و اطلاعات) داشت. همین شغل سبب تألیف اثر جغرافیایی او درباره راه ها و کشورها بوده است.پس از مدتی نیز ریاست کل همین دستگاه را در بغداد و سپس در سامرا عهده دار شد و در زمره دوستان و خواص معتمد، خلیفه عباسی، درآمد.  همین نزدیکی و دوستی با دستگاه عباسی دسترسی به اسناد و منابع مهم را برای او آسان می ساخت. مَقدِسی بر آن است که وی وزیر خلیفه بود و به دانش های انباشته در گنجینه خلیفه دسترسی داشت. نزدیکی او به خلیفه و شرکت در مجالس خصوصی و سرگرمی های ادبی و هنری سبب شد که وی، جز جغرافیا، در زمینه های دیگری چون ادب و موسیقی و طباخی، به مطالعه و تألیف بپردازد.»

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره آثار این دانشمند نوشته است:

«ده اثر از خردادبِه شناخته شده است. هشت مورد از این آثار در الفهرست ابن ندیم آمده است؛ از جمله کتاب «ادب السماع»، در آداب شنیدن آواز و موسیقی؛ کتاب «جمهره انساب الفرس والنّوافل»(یا النّواقل)، درباره طوایف و اقوام ایرانی جابه جا شده؛ کتاب «الشراب»، کتاب «الطبیخ»، کتاب «اللهو و الملاهی»، کتاب «الانوار»، «المسالک و الممالک»، کتاب «الندام و الجلساء»(یا الندماء و ...).ابن ندیم، نامی از دو کتاب دیگر وی نبرده است. مورخان دیگری چون مسعودی، کتاب الکبیر فی التاریخ و گردیزی، کتاب اخبار را به وی نسبت داده اند.

از تألیفات ابن خردادبه، فقط دو کتاب باقی مانده است که بدین قرارند:

1.     «المسالک و الممالک»، ابن خردادبه این کتاب را به تشویق یکی از درباریان عباسی نوشت. این کتاب از مهمترین و تأثیرگذارترین کتابها در زمینه جغرافیاست. این کتاب، خلاصه بسیار خوبی است از راه های بازرگانی جهان عرب و همچنین ابن خردادبه در آن به توصیف چین و کره و ژاپن نیز پرداخته است. نویسنده با دقتی بسیار به شرح جاده هایی پرداخته که ایالت ها و شهرها را به یکدیگر پیوند می دهند. همچنین کتاب، دربردارنده شرح حال شاهان اساطیری است.

2.     «مختار من کتاب اللهو و الملاهی»، این کتاب از اسناد مهم و معتبر درباره تاریخ موسیقی و شعر فارسی پیش از اسلام است. در این کتاب، نام برخی ابزارهای موسیقی ایرانی و غیرایرانی و برخی اصطلاح ها و مقام ها و نیز یک سرود فارسی(پهلوی) از باربد مرکب از سه مصراع دیده می شود. در این کتاب، اصطلاحات فارسی چون «زیر و بم» نیز دیده می شود. ابن خردادبه در این کتاب، افزون بر یادآوری نام آلات موسیقی، شیوه نواختن نوازندگان ایرانی و هماهنگی در نواختن آلات موسیقی را یاد کرده است.»

برای خواندن متن کامل این مطلب، می توانید به کتاب «منتخب زندگینامه یکصد و ده چهره از آفرینندگان فرهنگ و تمدن اسلام و بوم ایران «بارقه های آفتاب»، جلد اول، چاپ سوم، 1390، انتشارات امیرکبیر» مراجعه نمایید.