دکتر علی اکبر ولایتی در اجلاس مقدماتی شهر اسلامی که در مرکز تحقیقات وزارت امور خارجه برگزار شد در سخنانی، با بیان اینکه جهان به سرعت و به صورت بیوقفه به سمت شهری شدن حرمت می کند، گفت: در ابتدای قرن نوزدهم تنها 2درصد از جمعیت جهان شهرنشین بودند در حالی که در آغاز قرن بیستم این میزان به 10 درصد افزایش یافت.
وی که در جمع سفرای کشورهای اسلامی در تهران سخن می گفت با بیان اینکه روند رشد جمعیت جهان در محیط شهری در دهه اول قرن بیست و یکم به پنجاه درصد رسیده است، گفت: سریعترین نرخ شهرنشینی در دو قاره آفریقا و آسیا اتفاق افتاده است. دو قارهای که بیشترین کشورهای اسلامی را در محدوده جفرافیایی خود جای دادهاند.
ولایتی که می گفت شهرنشینی به خصوص در شهرهای بزرگ در کشورهای در حال توسعه با چالشهایی همچون بیکاری به ویژه در میان جوانان، زاغه نشینی، خدمت شهری ناکافی در زمینه آب، فاضلاب، انرژی، توسعه بیبرنامه حومه شهری، سطح بالای آسیبپذیری در برابر بلایای طبیعی و سامانههای ضعیف حمل و نقل شهری مواجه هستند، خاطر نشان کرد: از سوی دیگر پارادایم جهانی شدن که به طور اجتنابناپذیری ما را در به همپیوستگی مدیریتنشده با شهری شدن سریع به عنوان وجهه آشکار آن درگیر میکند. اندیشه و برنامهریزی ما برای یافتن راههای محدود کردن نتایج غیرمطلوب و مخرب آن بر فرهنگ و معماری اسلامی در کشورهای مسلمان را ایجاد مینماید.
مشاور امور بین الملل رهبر معظم انقلاب با تاکید بر اینکه در تمدن اسلامی شهر و سکونتگاههای بشری به عنوان بستر و فضای رشد تعالی انسان از اهمیت بسزایی برخوردار است، افزود:کیفیت زیستی در شهرها در مقیاسهای متعدد و متفاوت و با تأکید بر شرایط پایداری در محتوای دین توحیدی به تفصیل آمده است. در حوزه سکونت شهرهای معاصر بیش از همیشه به آرمانگرایی تثبیت شده در اسلام نیازمند هستند.
وی گفت: شرایط ناپایدار انسانی و محیطی به حدی گسترش یافته است که آثار و نتایج آن از تقویت نامتناسب زندگی فردی تا گسیختگی اجتماعی و گستردگی سطح آلودگیهای محیطی همه و همه به تهدیدات عمده جهانی، تغییر آب و هوا و تهدید شرایط سالم زندگی در کره زمین منجر شده است.
ولایتی تصریح کرد:ضروری است رهیافتی در شهرنشینی اتخاذ کنیم که هم قادر باشیم چالشهای فوقالذکر را حل نماییم و هم ارزشهای فرهنگهای اسلامی خویش را در غالب معماری اسلامی به نحوی حافظ باشیم که بتوان آنها را در توسعه معماری شهری به روشنی دید. به طوری که عناصر اصلی شهر اسلامی در جهان امروزی از درون آن نمایان شود.
وی در این زمینه با بیان اینکه توسعه شهری پیچیدهتر از بنای یک معماری شهری است، گفت: پیاده کردن ارزشهای اسلامی در یک ساختمان یا یک بنای یادبود، با بهرهگیری از روشهای معماری دستیافتنیتر از اعمال آن در طراحی شهری است.
ولایتی با بیان اینکه در یک شهر ما علاوه بر مصالح فیزیکی با رفتارها نیز مواجه هستیم، افزود: علاوه بر روابط خانوادگی و نقش والدین با تعاملات شهروندی و حکمرانی شهری نیز مواجه هستیم. در کشورهای مسلمان و سایر کشورهای جهان کتابها و مقالات فراوانی راجع به جنبههای متفاوت شهر اسلامی وجود دارد. با این حال لازم است تا با یک بازنگری فراگیر راهکارهای عملی مقبول و جامع اسلامی شدن یک شهر یا تأسیس یک شهر اسلامی را از آنها استخراج کرده و یا طرحی نو دراندازیم. تبدیل این اندیشه به واقعیت بستگی به تجمیع موثر ارادههای ما دارد.