جاحظ ادیب و متفکر و منتقدِ اجتماعیِ برجستة مسلمان بود که خصوصیات فکری و علمی او چندان‌که شایستة اوست در کشور ما عرضه نشده است. این کتاب کوششی مستقل و جامع است برای شناساندن این شخصیت علمی، دینی، فلسفی به ایرانیان. جاحظ را پادشاه نثر عربی نامیده‌اند. هنر منحصر به فرد و بی‌نظیر او در ایجاد ترکیب مستحکم و شگفت‌آوری است از نظر طنز و جِدّ و علم و ادب و تصویر و حکایت و فلسفه و سفسطه و حقیقت و افسانه و حدیث و شعر و مَثَل و ده‌ها مقوله و داستان. او در موجزنویسی، به‌ویژه لطایف، مهارتی کم‌نظیر دارد.