معرفی جلد چهارم مجموعۀ تاریخ کهن و معاصر ایران‌زمین/ ایران در عصر صفوی
دکتر ولایتی در این کتاب بر آن است تا تصویری علمی و روشن از دولت صفویه و اوضاع سیاسی کشور در دوران سلطنت سلاطین صفوی و نیز حیات علمی و فرهنگی و هنری ایران در عهد اقتدار ایشان ارائه کند.
مجموعۀ تاریخ کهن و معاصر ایران‌زمین/ جلد چهارم
ایران در عصر صفوی
نویسنده: دکتر علی اکبر ولایتی
سرویراستار مجموعه: هومن عباسپور
ویراستاران: دکتر ایمان نوروزی، مرتضی فکوری، معصومه بنیاد
سال چاپ: 1393
انتشارات: امیرکبیر
شمارگان: 1000 نسخه
دکتر ولایتی در این کتاب بر آن است تا تصویری علمی و روشن از دولت صفویه و اوضاع سیاسی کشور در دوران سلطنت سلاطین صفوی و نیز حیات علمی و فرهنگی و هنری ایران در عهد اقتدار ایشان ارائه کند. وی بر این باور است که دولتی که شاه اسماعیل تشکیل داد بر چهار رکن اصلی قرار داشت: رسمیت مذهب تشیع در سراسر پهنۀ ایران و اتحاد فکری دو جریان مهم تشیع و تصوف؛ بازسازی و نوسازی اتحاد ملی ایرانیان؛ حفاظت و پاسداری از تمامیت ارضی ایران؛ احیای دیوانسالاری (ساختار حکومتی و اداری) ایرانی. حکومت صفویان، که به دست شاه اسماعیل بنیاد نهاده شد، با اقدامات بجا و بهموقعِ شاه طهماسب، جانشین او، در پاسداری از مرزهای ایران تثبیت شد و در دوران نوادۀ او، شاه عباس اول، به اوج اقتدار و عظمت خود رسید. بیتردید میتوان دوران شاه عباس اول را از درخشانترین ادوار تاریخی ایران دانست که در آن هنرهای بومی و محلی به صنایعی روبهرشد با درآمدزایی و صادرات چشمگیر تبدیل شدند. علما و دانشمندان با برخورداری از امنیت سیاسی و اقتصادی در زیر سایۀ دولت شیعی صوفی به احیای علوم ازیادرفتۀ ایرانیان در فراز و نشیب تاریخ ایران پرداختند؛ معماران ایرانی بدیعترین ساختمانهای زمان را در کشور، بهویژه پایتخت آن اصفهان، بنا کردند که چشم هر بینندهای را خیره میکرد. اما پس از شاه عباس اول دولت صفوی در مسیر افول افتاد تا اینکه حکومت صفوی در دورانِ زمامداری شاه سلطان حسین با شورشهای داخلی و تهاجمات خارجی در آستانۀ فروپاشی و اضمحلال کامل قرار گرفت. قدرتیابی افغانهای غلجائی به رهبری میرویس در قندهار و اغتشاشات در لرستان و سیستان و شورش طوایف لزگی در داغستان و شورش حاجی داود در شِروان و شورش طوایف بلوچ و حملات دائمی آنها به لار و کرمان و بندرعباس و توسعهطلبیهای عثمانیها و روسها در ایران یکپارچگی ارضی و سیاسی کشور را به مرز نابودی برده بودند. در چنین شرایطی، شورش محمود افغان در فروپاشی سلطنت طولانیمدت صفویان بر ایران تأثیرگذار بود؛ زیرا، در این دوران پرآشوب، توانمندی و استعداد نظامی تعیینکنندۀ پیروز میدان بود و از قضا ضعف اصلی صفویان در این عهد ناتوانی ایشان در بهرهگیری از استعدادهای بومی و قدرت فرماندهی و امکانات نظامی بود. در نتیجه، شاه سلطان حسین مجبور شد به دستِ خویش پادشاهی ایران را به شخص نابکاری به نام محمود بسپرد. اما دیری نپایید که فرمانده مقتدری به نام نادر افشار با بهرهگیری از همان اصل برتری نظامی و فرماندهی کارآمدْ حکومت ایران را از افغانان بازستاند و وحدت و یکپارچگی ارضی و سیاسی ایران را به کشور برگرداند.
دکتر ولایتی در این کتاب، در پِیِ آن است که با بررسی منابع متقدم و بهرهبردن از تحقیقات تاریخپژوهان متأخر تصویری روشن از تاریخ سیاسی صفویه و حیات فرهنگی و علمی و هنری ایرانیان در آن عهد ارائه دهد. وی در پدیدآوردن این اثر تلاش کرده از همۀ منابع موجود، حتی منابع موازی عثمانیها، بهره برد.