دکتر ولایتی در این کتاب که دومین جلد از مجموعۀ "تاریخ کهن و معاصر ایران‌زمین" است می‌کوشد از زوایای پنهان فرهنگ و تمدن ایران اسلامی تا پیش از حملۀ مغول پرده بردارد و ناگفته‌های این عرصه را بررسی و بازنمایی کند. وی بر آن است که پا به پای خواننده روح عصر و زمان ایرانیان آن دوران را دریابد و اوضاع علمی و احوال سیاسی و اجتماعی و علمی‌ای را که به دستاوردهای شکوهمند آن عصر انجامید نشان دهد و می‌کوشد تبیینی جامع و مانع بر انگیزه‌ها و روش‌های بزرگان سیاست و دانش و مجریان سازمانی حکومت‌های آن عصر بیابد و آثار و نتایج نیک و بد تصمیمات آنان را منصفانه شرح دهد.