کتاب «جاحظ» به‌قلم علی‌اکبر ولایتی از مجموعه «آفرینندگان فرهنگ و تمدن اسلام و بوم ایران(آفتاب)» توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شد.
این کتاب از مجموعه کتاب‌های «آفتاب» در چهار فصل به اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران جاحظ ، زندگی و دوران رشد و تحصیل، افکار و اندیشه و نقد و بررسی و نمونه آثار این دوره پرداخته است.
در بخشی از «مقدمه» کتاب آمده است: «جاحظ ادیب و متفکر اجتماعی برجسته مسلمان بود که خصوصیات فکری و علمی او چندان که شایسته اوست در کشور ما عرضه نشده است. او حتی کم ارزش ترین مسائل اجتماعی را، از تیغ نگاه تبزبین و شکافنده خویش، بی تامل فرو نمی گذارد»
فصل نخست کتاب به اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران جاحظ پرداخته است. فصل دوم به زندگی این شخصیت، استادان و متفکران هم‌عصر وی و عقاید سیاسی جاحظ اختصاص دارد در فصل سوم، اندیشه و افکار جاحظ، اطلاعات وقایع نگارانه در کتب جاحظ، آرای کلامی، آرای ادبی وی بررسی شده است و در آخرین فصل کتاب به نقد و بررسی و نمونه آثار جاحظ پرداخته می‌شود.
علی‌اکبر ولایتی در این کتاب کوشیده تا تصویری روشن از زندگی جاحظ که نقش مهمی در فرهنگ ایفا کردند به خواننده ارایه دهد. به همین منظور به تاریخ اعراب اشاره‌های بسیاری شده تا دغدغه‌های زمانی و اجتماعیبه‌خوبی بیان شود.
در بخش سوم کتاب نوشته شده است: «سراسر آثار جاحظ بصری آکنده از استناد به اقوال بزرگان و حکیمان ایران زمین،په قبل و چه بعد از اسلام است این نحوه استناد بیانگر تاثیر عمیق فکر و اندیشه ایرانیان در افکار جاحظ بصری، به عنوان تواناترین نویسنده ی عرب در قرن سوم هجری است»(محسنی نیا، ص 5)
«جاحظ» از مجموعه کتاب‌های «آفرینندگان فرهنگ و تمدن اسلام و بوم ایران (آفتاب)» به‌قلم علی‌اکبر ولایتی در قطع جیبی و 112 صفحه، شمارگان دوهزار نسخه و بهای دو هزار و یکصد تومان از سوی شرکت سهامی کتاب‌های جیبی وابسته به موسسه انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.