کد خبر: ۲۱۳
تاریخ انتشار: شنبه ۲۸ ارديبهشت ۱۳۹۲ - 18 May 2013
معرفی کتاب «پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران»
دکتر ولایتی در این کتاب نگاهی دارد علمی و مستند به زمینه‌ها، اهداف و روند شکل‌گیری فرهنگ و تمدن اسلام و ایران. در جلد نخست این کتاب، دکتر ولایتی پس از مقدمه‌ای مفید، به شرح برخی کلیات، از جمله فصل اول: بنيادهاى مفهومى و زمينههاى تاريخى (فصل اول) و عصر دعوت و فتوحات (فصل دوم) می‌پردازد و آن‌گاه در بخش دوم، زمينه هاى شكل گيرى تمدن اسلامی را شرح می‌دهد. مطالب مندرج در این بخش عبارتند از جايگاه علم و دانش و تاريخ كتابت در فرهنگ و تمدن اسلامى (فصل اول)، انتقال علوم و جذب دانشمندان به جهان اسلام (فصل دوم)، نهضت ترجمه (فصل سوم)، و مراكز علمى در تمدن اسلامى (فصل چهارم).
دکتر ولایتی در بخش سوم که عنوان آن شكوفايى علوم در تمدن اسلامى است پس از ذکر پیش‌درآمدی، به طبقه بندى علوم در تمدن اسلامی می‌پردازد و آن‌گاه در موضوع رشته‌های مختلف علوم نظیر رياضيات (فصل اول)، نجوم (فصل دوم)، فيزيك و مكانيك (فصل سوم)، طب شامل پزشكى، داروشناسى، دامپزشكى، و تأسيس بيمارستان (فصل چهارم)، كيميا (فصل پنجم)، فلسفه (فصل ششم)، منطق (فصل هفتم)، تاريخ و تاريخنگارى (فصل هشتم)، جغرافيا (فصل نهم)، ادبيات (فصل دهم)، زبانشناسى (فصل يازدهم) به بحث و بررسی نقش مسلمانان، و به‌ویژه شیعیان، در پیشبرد آرمان‌های علمی بشری می‌پردازد. بخش چهارم این کتاب، به علوم اسلامى اختصاص دارد و مشتمل است بر مطالبی در مورد قرائت (فصل اول)، تفسير (فصل دوم)، حديث (فصل سوم)، فقه و اصول (فصل چهارم)، كلام (فصل پنجم)، تصوف و عرفان و فتوت (فصل ششم). دکتر ولایتی در بخش پنجم این کتاب سازمانهاى ادارى و اجتماعى در تمدن اسلامی را موضوع بررسی خود قرار می‌دهد و تحت سه عنوان ديوان (فصل اول) و خراج (فصل دوم) و حسبه (فصل سوم) این سازمان‌ها را مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهد.
بخش ششم کتاب نگاهی است به وضعیت هنر در تمدن اسلامى و مشتمل است بر این عناوین: معمارى، نقاشى، خطاطى، صنايع مستظرفه؛ تعزيه، پردهخوانى، خيمه شب بازى؛ علم موسيقی، پيوند مقامات با صوت و لحن قرآن كريم.
دکتر ولایتی در بخش هفتم کتاب به مقولۀ تأثير تمدن اسلامى در تمدن غربی می‌پردازد و پس از پيش درآمدی به ذکر اوضاع جهان مقارن ظهور اسلام و تشكيل دولت اسلامی، فتوحات مسلمانان در پهنۀ جهانى، اهميت كتاب و كتابخانه ها در انتقال علوم اسلامى به اروپا، جنگ هاى صليبى و تأثير آن در انتقال تمدن و فرهنگ اسلامى به اروپا، تأثير علوم عقلى، فلسفۀ اسلامى و علوم الهى در تمدن غرب، تأثير علوم طبيعى و طب اسلامى در تمدن غرب، تأثير رياضىدانان جهان اسلام در تمدن غرب، اخترشناسى اسلامى و انتقال دستاوردهاى آن به اروپا، تأثير تاريخ، جغرافيا و دريانوردى و بازرگانى مسلمانان در تمدن غرب، هنرهاى اسلامى و نفوذ آن در اروپا شامل تأثير نقاشى ملل اسلامى در نقاشي هاى غرب و تأثير موسيقى اسلامى در موسيقى غرب و تأثير معمارى اسلامى در معمارى اروپا.
دکتر ولایتی موضوع جلد دوم کتاب پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران را وضعیت علوم در جهان اسلام از ركود تا بيدارى اسلامى قرار داده و نخست به موضوع عوامل مؤثر در ركود تمدن اسلامى در قرن پنجم تا نيمۀ قرن نهم هجری پرداخته و این موضوع را تحت عناوین زیر مورد بررسی قرار داده است:
جنگهاى صليبى (فصل اول): چگونگى شكلگيرى جنگ هاى صليبى، شرح جنگ‌های صلیبی، آثار و پيامدهاى جنگ هاى صليبى و تكوين استعمار اروپايى؛ حملۀ مغول و پيامدهاى آن (فصل دوم): زمينه هاى تشكيل قدرت مغول، جانشينان چنگيزخان و ادامۀ يورش به جهان اسلام، پايان پيشروي هاى مغولان و تشكيل دولت ايلخانی، روابط مسيحيان با مغولان، فرهنگ و تمدن اسلامى در دوران مغول؛ عظمت و افول مسلمانان در اندلس (فصل سوم): موقعيت جغرافيايى اندلس، تاريخ، اوضاع علمى و فرهنگی، هنر اسلامى در اندلس، علل سقوط اندلس به دست مسيحيان.
دکتر ولایتی در بخش نهم این کتاب به شكوفايى دوبارۀ تمدن اسلامى در قرن دهم تا سيزدهم هجرى می‌پردازد و این عنوان را در موضوعات زیر مورد بررسی قرار می‌دهد: عثمانيان (فصل اول): شكل گيرى، تثبيت و توسعۀ قدرت عثمانيان، شكوفايى و تثبيت امپراتورى، اوج قدرت امپراتورى عثمانی، روابط با اروپاى جديد، تحول و توسعۀ نهادهاى سياسى و اداری، ساخت قدرت و مبانى مشروعيت، تشكيلات دربار و ديوان، تشكيلات نظامى، ساختار متكثر اجتماعى و قومى، اوضاع اقتصادى و فرهنگى در امپراتورى عثمانى؛ گوركانيان (فصل دوم): تاريخ سياسى، ساختار سياسى و ادارى، شكوفايى ادبيات فارسى، عارفان و صوفيان مسلمان و نقش آنها در هند، هنر هندواسلامی.
صفويان (فصل سوم): روند شكلگيرى و انقراض دولت صفوی، مناسبات خارجى، فرهنگ و تمدن، ميراث عصر صفويه. دکتر ولایتی در بخش دهم این کتاب به موضوع حملۀ استعمار غرب به جهان اسلام می‌پردازد و پس از تعريف استعمار و انواع آن (فصل اول)، پيدايش استعمار و ورود آن به جهان اسلام (فصل دوم) را مورد بررسی قرار می‌دهد. موضوعات بعدی این بخش صهيونيسم (فصل سوم)، و شرقشناسى (فصل چهارم)، سكولاريسم (فصل پنجم)، حقوق بشر و دموكراسى هدايت شده (فصل ششم)، و جهان اسلام و جهانى شدن (فصل هفتم) است.
بخش یازدهم این کتاب به تاريخ دويست سالۀ بيدارى اسلامى اختصاص دارد و دکتر ولایتی در این بخش، پس از درآمدی مختصر به موعات زیر می‌پردازد:
بيدارى اسلامى در جهان عرب (فصل اول)، بيدارى اسلامى در ايران (فصل دوم)، بيدارى اسلامى در تركيه (فصل سوم)، بيدارى اسلامى در شبه قارّۀ هند (فصل چهارم)، بيدارى اسلامى در افغانستان (فصل پنجم)، بيدارى اسلامى در آسياى مركزى (فصل ششم)، بيدارى اسلامى در جنوب شرقى آسيا (فصل هفتم)، بيدارى اسلامى در غرب (فصل هشتم)، بيدارى اسلامى در شرق افريقا (فصل نهم). دکتر ولایتی در بخش دوازدهم کتاب پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران به نقد تمدن غرب می‌پردازد. پایان‌بخش کتاب یه نمایۀ مجزای اشخاص؛ كتابها و نشريات؛ و حزبها، گروهها و نهادها است که خواننده را در مطالعۀ بهتر کتاب یاری می‌کند.
توجه مردم و استقبال از کتاب پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران نشان از آن دارد که این اثر در جامعۀ علمی کشور و محافل فرهنگی و پژوهشی جهان اسلام از تازگی موضوع و جامعیت برخوردار است. ویژگی این کتاب آن است که موضوع بیداری اسلامی و تجدید حیات اسلام را به سنت درخشان تمدن و فرهنگ اسلام و ایران پیوند می‌زند و همبستگی این دو را از لحاظ تاریخی اثبات می‌کند.
دکتر ولایتی این کتاب را به سفارش مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امورخارجه تالیف کرده است و مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه در 1386 جلد نخست آن را راهی بازار کرده است.