یادمان محمد بن زکریای رازی و مراسم رونمایی از ترجمه کامل کتاب "الحاوی فی الطب" به زبان پارسی در 23 مجلد، به همت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در محل کتابخانه ملی برگزار شد.

به گزارش مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، یادمان محمد بن زکریای رازی و مراسم رونمایی از ترجمه کامل کتاب "الحاوی فی الطب" به زبان پارسی در 23 مجلد، صبح امروز یکشنبه 28 آذرماه 95 با حضور دکتر علی اکبر ولایتی، رئیس کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی، دکتر سورنا ستاری، معاون علمی رئیس جمهور، دکتر سید عباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، دکتر محمد ابراهیم ذاکر، مترجم این اثر و جمعی از دانشمندان و صاحب‌نظران داخلی و خارجی به همت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در محل کتابخانه ملی برگزار شد.

بنا بر این گزارش، در ابتدای این نشست دکتر پیوندی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ضمن خیر مقدم به حضار به تبیین نسبت طب سنتی و طب نوین پرداخت و با تأکید بر اهمیت ترجمه و انتشار کتاب الحاوی به زبان فارسی، اظهار امیدواری کرد که جامعه علمی در سال‌های آتی شاهد استخراج مباحث پژوهشی از این کتاب باشد.

در ادامه دکتر ولایتی به تشریح جایگاه کتاب الحاوی و نویسنده آن پرداخت گفت: بخشی از الحاوی شامل تحریرات زکریای رازی و بخشی از آن امالی اوست و نکته قابل تأمل این است که با وجود این که او این همت را داشت که این اثر را در 23 جلد پدید آورد اما ما اخلاف او تا این زمان همت ترجمه این اثر را نداشته‌ایم.

رئیس کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به ترجمه معدودی از مجلدات الحاوی به صورت مجزا، گفت: خوشبختانه دکتر ذاکر با پشتکار فراوان و تسلطی که به زبان عربی و فارسی داشته‌اند توانستند این کار مهم را به انجام برسانند.

وی در خصوص این که چرا این اثر به زبان عربی نوشته شده، بیان کرد: زبان عربی زبان بین‌الملل اسلامی است و این غیرمدبرانه نبوده که دانشمندان ما تألیفات خود را به این زبان به رشته تحریر در می‌آوردند؛ چرا که آنها می‌خواستند این آثار از اندلس تا آسیای جنوب شرقی مورد استفاده قرار بگیرد.

دکتر ولایتی همین نگاه را موجب باقی ماندن کتاب الحاوی دانست و ادامه داد: امروز نیز اگر کسی بخواهد مطالب‌اش را در گستره وسیعی به سمع و نظر دیگران برساند باید با یک زبان بین‌المللی این کار را انجام دهد و اگر به فارسی بنویسد فقط می‌تواند مورد استفاده کسانی قرار گیرد که با زبان فارسی آشنایی دارند.

رازی قله پزشکی اسلامی است/ خدمات آل بویه به علم در جهان اسلام

رئیس کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین با اشاره به جایگاه رازی در پزشکی، او را قله پزشکی اسلامی خواند و گفت: رازی در تاریخ پزشکی ما هم از نظر تئوری و هم از نظر عملی، حرف نخست را می‌زند و کتاب الحاوی نتیجه مشاهدات بالینی او در بیمارستان عضدی بغداد و بیمارستان ری بوده است.

وی با اشاره به تأسیس بیمارستان عضدی بغداد توسط عضدالدوله دیلمی، گفت: آل بویه که نخستین حکومت شیعی اثنی عشری را در ایران تأسیس کردند و مرکز خلافت را نیز تحت کنترل گرفتند، پناهگاه علم و یک سلسله علم پرور بودند که به تألیف و انتشار الحاوی کمک کردند؛ چنان که وقتی ابن سینا نیز از محمود غزنوی روی گرداند در پناه آل بویه قرار گرفت.

دکتر ولایتی ادامه داد: امرای آل بویه پس از فوت زکریای رازی نسخه اصلی الحاوی را از دختر او با قیمتی بیش از آنچه در آن دوران معول بود خریداری کردند و کار استنساخ این اثر را که با توجه به کثرت مجلدات آن دشوار بود به انجام رساندند.

وی با بیان این که با این وجود به دلیل حجم زیاد آن نسخه‌های کمی از این اثر وجود داشته به چاپ آن برای نخستین بار در حیدرآباد هند اشاره کرد و گفت: این کتاب بعدا در قاهره و لبنان چاچ شد و اکنون نیز متن کامل آن به فارسی در اختیار دانش‌پژوهان پزشکی است.

رئیس کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: البته آثار رازی در همان روزگار سخت ارتباطات نیز خیلی زود به زبان‌هایی دیگری مانند لاتین و عبری ترجمه شد.

نقش زکریای رازی در انتقال علوم پزشکی از دوره پیش از اسلام به دوره پس از اسلام

دکتر ولایتی در بخش دیگری از سخنان خود به نقش زکریای رازی در انتقال علوم از دوره پیش از اسلام به دوره پس از اسلام اشاره کرد و گفت: رازی واسطه انتقال علوم پزشکی ایرانی، هندی و یونانی به ایران بعد از اسلام بوده و کمتر کسی مانند او وجود دارد که این وسعت از جغرافیای تاریخی را در حوزه علم پوشش داده باشد.

وی با یادکرد قرون سه تا پنج هجری به عنوان اوج تمدن اسلامی، از علم پزشکی به عنوان یکی از شاخص‌های این تمدن نام برد و گفت: اکثر پزشکان شاخص تمدن اسلامی مربوط به این دوره‌اند.

رئیس کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: علی بن ربن طبری نخستین پزشک شاخص این دوره بوده که از کتب سانسکریت استفاده می‌کرده و رازی از دانش او استفاده برده و از این طریق در انتقال تجربه و دانش هندی در پزشکی نقش داشته است.

دکتر ولایتی همچنین با اشاره به یکی از کتب رازی با عنوان «الشکوک علی جالینوس» که در آن به نقد بسیار محترمانه نظرات جالینوس پرداخته، این موضوع را حاکی از آشنایی او با طب یونانی دانست.

وی همچنین با اشاره به کثرت کاربرد عبارت «قال الخوز» در کتاب الحاوی، این عبارت را ناظر به میراث دانش و پزشکی جندی شاپور دانست و گفت: دانش طب در جندی شاپور خود دانشی جامع بوده که از طی نسطوری، ایرانی و هندی فراهم آمده بود و محمد بن زکریای رازی نیز از این دانش استفاده کرده است.

دکتر ولایتی همچنین با اشاره به صاحب‌نظر بودن رازی در شیمی به عنوان پرکاربردترین دانش پایه در پزشکی، گفت: ما در میان قدما کسی را نمی‌شناسیم که تا این حد صاحب کشفیات مهمی از ترکیبات شیمیایی مؤثر در طب باشد که به دست آوردن اسید سولفوریک از سولفات آهن و کشف الکل و کاربرد آن در پزشکی از مهم ترین آنهاست.

وی همچنین با اشاره به تعدا آثار زکریای رازی که به اقول مختلف، 180، 230 و 270 عنوان ذکر شده، گفت: البته او مباحثی خارج از طب مانند مباحث کلامی و فلسفی نیز داشته که البته با توجه به این که هنوز مباحث مسلمین در این حوزه در دوره او از پختگی کافی برخوردار نشده بود چندان مورد توجه کسانی مانند ابن سینا که پس از او می‌زیسته‌اند قرار نگرفته و بلکه رد شده است.

رئیس کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به این که برخی او را به رد نبوت متهم می‌کنند، این نسبت را نسبتی ناروا به زکریای رازی دانست و گفت: این اتهامی است که اسماعیلیان به دلیل این که با او دشمنی داشته‌اند به وی نسبت داده‌اند و این در حالی است که دکتر محقق از کتابی تحت عنوان "لزوم عصمت امامت" از رازی نام می‌برد که حکایت از باور او به تشیع اثنی عشری دارد.

انتشار ترجمه فارسی الحاوی پس از 12 قرن حکایت از مهجوریت بزرگان علمی دارد

در ادامه دکتر ستاری با اظهار تأسف و خوشحالی همزمان از انتشار ترجمه کامل الحاوی پس گذشت نزدیک به 12 قرن از نگارش این اثر، گفت: این موضوع که کتاب‌هایی قانون ابن سینا سال گذشته و الحاوی امسال برای نخستین بار به فارسی ترجمه می‌شوند حکایت از مهجور بودن این بزرگان علمی دارد.

معاون علمی و فناوری رئیس جمهور گفت: یکی از مسائلی که در مواجهه با این بزرگان و آثارشان طرح می‌شود این است ما کجا راه را اشتباه رفته‌ایم که در طول تاریخ مان کمتر شاهد ظهور چنین افرادی بوده‌ایم و نتوانسته‌ایم این گونه خلاق و نوآور باشیم.

وی با بیان این که سرمایه‌گذاری ما در عرصه پژوهش در این سال‌ها کم نبوده، اظهار کرد: گزارشی که هفته گذشته از سوی بخش علمی سازمان ملل متحد منتشر شده از پیشرفت‌های علمی ایران در سال‌های اخیر تمجید کرده و رویکرد نوین ما را در نوآوری و توسعه شرکت‌های دانش بنیان قابل الگوبرداری خوانده است، اما آیا این همه آن چیزی است که باید به دست بیاوریم.

دکتر ستاری گفت: ما نیروی انسانی فوق العاده‌ای داریم و در حال حاضر از نظر درصد دانشجویان مهندسی ما در رتبه دوم دنیا قرار داریم و از حیث تعداد نیز در رده چهار هستیم، اما آثاری که در انتظار آن هستیم با کثرت دانشگاه و دانشجو چندان ارتباط وثیق ندارد بلکه بیشتر به زیست بوم ما مربوط است.

افق روشن در علم و فناوری در گرو تغییر زیست بوم ماست

وی در این باره اظهار کرد: وقتی که زیست بوم زیست بومی نباشد که علم و فناوری و دانش و اندیشه افراد در آن اهمیت داشته باشد بلکه امور مادی و رتبه مالی افراد ملاک ارزش آنها شود، نمی‌توان انتظار زیادی برای رشد علم داشت و ما باید بر این مسئله متمرکز شویم که زیست بوم مان را تغییر دهیم.

معاون علمی و فناوری رئیس جمهور ادامه داد: قطعا افرادی مانند زکریای رازی موجب افتخارند و باید زندگی آنها مورد توجه قرار گیرد اما حقیقت این است که خود ما باید تغییر کنیم و زیست بوم کشور که بخشی از آن مردم، بخشی دولت و بخشی فرهنگ ماست باید اصلاح شود.

نفت سنت‌های ما را از بین برده است

وی با بیان این که از زمانی که پای نفت به اقتصاد کشور ما باز شده به یک معنا تاریخ خود را به فراموشی سپرده و نابوده کرده‌ایم، اظهار کرد: کشور ما علاوه بر تاریخ سیاسی، دارای تاریخ علم، فناوری و کارآفرینی بوده اما همه این سنت‌ها را نابوده کرده‌ایم.

دکتر ستاری ادامه داد: تنوع صنایع دستی موجود در ایران در هیچ کجای جهان وجود نداشته و این صنایع چیزی بوده که فرهنگ و روح این اقوام در آن انعکاس می‌یافته و معرف ما و عامل جذب دیگران به فرهنگ ما بوده است، اما به جرأت می‌توان گفت که 60 درصد این صنایع دستی در 100 سال اخیر نابود شده و هنوز چیزی جای آن را نگرفته است.

معاون علمی و فناوری رئیس جمهور گفت: اگر ما خود و نحوه تفکرمان را اصلاح کنیم و زیست بوم خود را دریابیم و در آن خلاق باشیم، می‌توانیم افق روشنی را پیش روی خود ترسیم کنیم.

امکان استفاده تجاری از ایده‌های الحاوی

وی خواستار عرضه جدی‌تر آثار دانشمندان برجسته ایران شد و با اشاره به استفاده یکی از شرکت‌های دانش بنیان در عرضه عصاره‌ای از زعفران در سطح بین‌المللی و صنایع دارویی با استفاده از فرمولی که ابن سینا مطرح کرده، گفت: این گونه ایده‌ها در این کتاب‌ها فراوان است و به نظر من قدم بعد از انتشار کتاب الحاوی این است که این کتاب در جامعه معرفی و برای تجاری کردن ایده‌های آن تلاش شود.

در ادامه این مراسم دکتر محمد ابراهیم ذاکر، مترجم کتاب 23 جلدی الحاوی به قرائت سپاس‌نامه‌ای پرداخت و سپس با حضور دکتر ولایتی، دکتر ستاری، دکتر پیوندی و دکتر مصدق از دکتر ذاکر به پاس 10 سال تلاش شبانه روزی برای ترجمه این اثر گرانبها تقدیر و از ترجمه فارسی کامل الحاوی رونمایی شد.

در بخش دوم این مراسم نیز نشستی تخصصی برای معرفی الحاوی و جایگاه علمی زکریای رازی برگزار شد که در این نشست آقایان دکتر شمس اردکانی، دکتر وطنی، دکتر خدادوست و دکتر مهرداد فیضی به عنوان اعضای هیئت رئیسه نشست حضور داشتند و خانم‌ها پروفسور رافائل ویت از دانشگاه کلن آلمان و پروفسور کارملا بافیونی از ایتالیا و همچنین آقای پروفسور عبدالناصر کعدان از دانشگاه حلب سوریه به ایراد سخن و ارائه مطالب خود پرداختند