علیاکبر ولایتی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در گفتوگویی به مناسبت سیامین سالگرد تشکیل شورای عالی انقلاب فرهنگی، به پرسشهایی پیرامون چرایی تشکیل این شورا و خدمات آن به فرهنگ و علم کشور پاسخ گفت.
در این مصاحبه که با پایگاه اطلاعرسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی صورت گرفته، آمده است:
آقای دکتر، همانگونه که مستحضر هستید شورای عالی انقلاب فرهنگی در آذر ماه 1393 وارد چهارمین دهه فعالیت خود میشود. به نظر شما در آذر ماه 1363 که کشور ما با یک تهاجم همهجانبه نظامی از طرف دشمنان ملت ایران مواجه بود، چرا حضرت امامخمینی(ره) شورای عالی انقلاب فرهنگی را تشکیل دادند؟
ولایتی: مشکل اصلی نظام سلطه با جمهوری اسلامی ایران، مشکل فرهنگی بوده و است و این انقلاب و نظام بر آمده از آن به دلیل آنکه از یک مبنای فرهنگی متفاوت با فرهنگ حاکم غرب برخوردار هستند، همواره یک تهدید برای این فرهنگ محسوب میشود.
به نظر بنده مهمترین دلیل این معارضه هم آن است که استعمار غرب در ابتدا از طریق ترویج فرهنگ خود فرهنگ یک کشور را تحت استعمار خود در میآورد و سپس آن کشور از نظر سیاسی و... خود به خود تحت استعمار غرب در میآید و به عبارت دیگر میتوان گفت سلطه و استعمار فرهنگی جنبه نامرئی استعمار و سلطه است و اگر ملتی بتواند خود را از این استعمار رها و آزاد کند دیگر تحت سلطه و استعمار مرئی و سیاسی در نخواهد آمد.
راه رهایی از استعمار فرهنگی هم تنها و تنها تقویت ساختارها و مبانی فکری و فرهنگی جامعه است و شورای عالی انقلاب فرهنگی هم برای برنامهریزی و سیاستگذاری در مسیر تحقق این هدف تشکیل شد.
به تعبیر علامه اقبال لاهوری«اگر فرهنگ خودی تقویت بشود دیگر آن ملت در هیچ زمینهای آسیبپذیر نخواهد بود» و این فرهنگ خود به مثابه یک زره در برابر تیترهای زهرآگین مصون خواهد شد.
استعمار فرهنگی برای نفوذ و اثرگذاری در بین نخبگان از ابزار خود بافته، مجذوب و مرعوب کردن آنان در قبال مظاهر تمدن و فرهنگ غرب استفاده میکند و در میان عوام نیز ترویج بیتفاوتی و لاابالیگری را سرلوحه برنامههای خود قرار میدهد.
غرب این تجربه را در طول تاریخ رابطه خود با کشورمان در چندین مقطع با موفقیت آزموده و به همین دلیل است که غرب استعمارگر در رابطه با کشور ایران هم اصل را بر استعمار فرهنگ نهاده و مینهد.
حضرت امامخمینی(ره) به عنوان بنیانگذار فصل جدیدی از حیات ملت مسلمان ایران و جهان اسلام با مطالعه دقیق و تیزبینی خاص خود، از همان ابتدای نهضت رهایی از سلطه استعمار و انقیاد فرهنگی را رکن اصلی انقلاب اسلامی قلمداد فرمودند و به همین دلیل بود که در آذرماه 1363 و در اوج جنگ تحمیلی، شورای عالی انقلاب فرهنگی به منظور تقویت مبانی استقلال فرهنگی بنیان نهاده شد.
در مقطع سال 1363 هم که کشور با یک جنگ تمام عیار نظامی درگیر بود آنچه که مقاومت ملت ایران را در مقابل این تهاجم همهجانبه و جهانی رقم زد، فرهنگ اسلامی و مولفههای اصلی آن مانند شهادتطلبی، ایثارگری و ذلتگریزی بود و با این دیدگاه است که میتوان گفت جنگ هشت ساله و دفاع مقدس بیش از آن که یک جنگ نظامی باشد یک نبرد و تقابل فرهنگی بوده و اگر ما در این میدان پیروز شدیم دلیل آن تفوق فرهنگی ما در برابر دشمنانمان بود.
با توجه به مسائلی که فرمودید، شورای عالی انقلاب فرهنگی در طول سه دهه فعالیت خود منشاء چه خدماتی بوده است؟
ولایتی: شورای عالی انقلاب فرهنگی ستاد فرماندهی فرهنگ و علم کشور محسوب میشود و دستگاههای متعددی که متولی فعالیت علمی و فرهنگی در کشور هستند، صف این ستاد محسوب میشوند، یعنی این ستاد باید با هماهنگی بین این دستگاهها از دوباره کاری، موازی کاری و ایجاد خلا در جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی جلوگیری کند.
از جانب دیگر تعیین چشمانداز کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت حرکت این دستگاهها هم از دیگر وظایف مهم شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
البته وجود یک نهاد این چنینی مختص ایران نیست و در بسیاری از کشورهای دنیا نهادهایی مانند آکادمیهای علوم و فرهنگ وظیفه جهتدهی به حرکتهای علمی و فرهنگی آن کشورها را بر عهده دارند.
البته در کشور ما هم نهادهای فرهنگستانهای پنجگانه به عنوان شعباتی از شورای عالی انقلاب فرهنگی مشغول فعالیت هستند.
حضور فرهیختگان علمی و فرهنگی به عنوان اعضای حقیقی و مدیران اجرایی حوزههای علم و فرهنگ به شورای عالی انقلاب فرهنگی این توانمندی را داده تا بتواند با تصویب مصوبات لازمالاجرا برای همه ارکان نظام، مدیریت و سیاستگذاری کلان خود را انجام دهد.
تا امروز هم بیش از 1500 مصوبه توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و توسط دستگاههای اجرایی، اجرا شده و این مصوبات منشاء خدمات فراوانی بوده است.
اسناد بالادستی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی مانند نقشه مهندسی فرهنگی و نقشه جامع علمی کشور در تحقق اهداف فرهنگی و علمی نظام چه نقش و جایگاهی دارند؟
ولایتی: هر کار درازمدتی یک طرح جامع و روشن میخواهد و نمیتوان برای رسیدن به اهداف درازمدت با برنامهریزیهای مقطعی و یک باره کار را پیش برد بلکه باید طرحهای درازمدت و برنامههایی با چشماندازهای دور توسط بدنه کارشناسی شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و نگاشته شود و سپس در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی به صورت جزء به جزء مورد بررسی و تصویب قرار گیرد تا فرهنگ و علم ما دارای اسناد مدون باشد.
بنابراین اسناد بالادستی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی و در رأس آنها سند نقشه مهندسی فرهنگی و نقشه جامع علمی کشور و اسناد ذیل این 2 سند مهم میتوانند در جبهه مقابله با تهاجم فرهنگی و تقویت جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی و تسریع حرکت علمی کشور بسیار مفید و موثر باشند.
من اگر بخواهم سند بسیار مهم«نقشه مهندسی فرهنگی» را تعریف کنم میگویم این سند در حقیقت متولی شکلدهی فرهنگ متناسب با وضعیت حال و آینده کشور است تا اجزاء متنوع و متعدد فرهنگ یک کل منظم و دارای هماهنگی را تشکیل بدهند.
فرهنگ کشور در حقیقت مانند یک ساختمان رفیع است و این ساختمان برای آن که بخواهد مستحکم باشد باید دارای یک نقشه باشد و در این نقشه هم مولفههای تأثیرگذار و تأثیرپذیر از حوزه فرهنگ به دقت معین و مشخص شده باشند.
در گام بعدی سند نقشه مهندسی فرهنگی باید با دارا بودن مبانی نظری روشن و متقن که در آن فرهنگ با ابعاد گوناگون آن تعریف شده باشد، بتواند از این مفهوم ظریف یک برنامه عملیاتی برای رفع مشکلات جامعه استخراج کند و به عبارت دیگر باید معین باشد که اصلاً کار فرهنگی برای چه انجام میشود.
با توجه به سابقه درازمدت شما در مدیریت بخش دیپلماسی کشور، چه راهکارهایی برای بهبود وضعیت دیپلماسی علم و فرهنگ پیشنهاد میکنید؟
ولایتی: رایزنهای فرهنگی توسط سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به سفارتخانههای ایران در خارج از کشور اعزام میشوند و این رایزنها باید اولاً نسبت به مبانی فرهنگ ایران اسلامی شناخت و تسلط داشته باشند و ثانیاً انگیزه لازم را برای فعالیت فرهنگی داشته باشند و ثالثاً نسبت به فرهنگ کشور مقصد و قرابتها و تفاوتهای فرهنگ آن کشور با فرهنگ ایران اسلامی آگاهی داشته باشند.
هدف اصلی از دیپلماسی فرهنگی در کشور ما باید خنثی کردن تبلیغات سوء امپراطوری رسانهای صهیونیستی بر علیه انقلاب اسلامی از طرق فرهنگی باشد ولی نباید کار به دفاع محدود باشد بلکه باید ابتکار عمل در دست ما باشد و البته این اقدام تا حدود زیادی انجام شده و ترویج و نفوذ قدرت نرم جمهوری اسلامی در جهان نشان از موفقیت جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی دارد.
به عنوان آخرین سوال در مورد فعالیتهای کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران هم توضیحاتی بیان کنید؟
ولایتی: در اسفندماه 1384 کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران با مسئولیت بنده و با هدف اصلی ترویج گفتمان فرهنگی و تمدن اسلام و ایران در همه ابعاد جامعه تأسیس شد و بر طبق همان مصوبه، تصمیمات این کمیته مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تلقی شد.
در طول قریب به 9 سال فعالیت این کمیته، در بیش از 300 کتاب آموزشی آموزش و پرورش، یعنی نزدیک به یک سوم کتب آموزشی مفاخر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران و دستاوردهای این مفاخر متناسب با موضوع آن کتاب درسی معرفی شدند.
کتاب تاریخ تمدن اسلام در قالب 2 واحد درسی در دانشگاهها در حال تدریس است که این کتاب توسط بنده و برخی از همکاران در کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران نگاشته شده است.
کتاب تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران در 4 جلد رحلی و با حدود 5 هزار صفحه تألیف شد و طبق ابلاغ دفتر مقام معظم رهبری سازمان صدا و سیما موظف شده تا از این کتاب در برنامههای تاریخی خود استفاده کند.
پیگیری موضوع معماری اسلامی ایرانی هم یکی از برنامههای پیش روی این کمیته است.